PHONG TỤC ĐẶC SẮC CỦA TẾT DÂN TỘC (TẾT MÔNG XÃ TÌA DÌNH)

Nói đến tết cổ truyền hay còn gọi là tết dân tộc thì dường như không còn xa lạ đối với mọi người đặc biệt là các dân tộc sống trên miền Bắc và tết dân tộc là một trong nhưng nét đặc trưng khác biệt của người H’mông. Hằng năm khi mùa thu hoạch đã xong, Cây Yên Bạch nở rộ trên khắp mọi nơi trong cái thời tiết buốt giá nhưng cũng chính là thời khắc báo hiệu đồng bào dân tộc H’Mông chuẩn bị vui xuân đón Tết. Tết của người dân tộc H’Mông thường sớm hơn và cũng dài hơn tết của người Kinh và các dân tộc khác tết của người dân tộc H’Mông sẽ bắt đầu từ  ngày 28,29/12 âm lịch nghĩa là sớm hơn Tết nguyên Đán 1 tháng, tết cổ truyền của người H’Mông khắp nơi nói chung và tết của người đồng bào dân tộc H’Mông xã Tìa Dình nói riêng thì công việc và các sự kiện, lễ hội vui chơi sẽ được tổ chức nối tiếp nhau. Tết sẽ bắt đầu bằng việc giã bánh dày đầu tiên, rồi đến các nghi lễ được thực hiện lần lượt theo từng bước.
Tiếp theo sẽ đến phần lễ xua đuổi tà ma, xua đuổi những điều xấu, những cái xui, những điều đau thương của năm cũ trong nhà bằng cách là chặt lấy 3 cây tre bé bằng ngón tay để quét khác xung quanh trong nhà  và người thực hiện phải là trưởng của dòng họ hoặc là người có hiểu biết, có nhiều kinh nghiệm trong dòng họ , xong phần nghi lễ xua đuổi tà ma, vận khí xấu thì tiếp theo đến phần thờ cúng tổ tiên, mặc dù gọi chung là tết dân tộc nhưng mỗi dòng họ cũng có một nghi lễ chuẩn bị thờ cúng tổ tiên khác nhau. Cùng với việc chuẩn bị cỗ Tết thì việc trang trí bàn thờ ngày Tết cũng được các gia đình người đồng bào dân tộc Mông hết sức coi trọng. Thường thì chủ nhà  gấp những tờ giấy dó, giấy màu rồi cắt thành các chùm tua rua để trang trí bàn thờ. Người H’Mông không mua các đồ trang trí sẵn, mà tự làm các đồ trang trí nhằm thể hiện lòng thành kính với tổ tiên. Mỗi bàn thờ thường có 1 ô giấy ô vuông có thếp vàng ở giữa, tượng trưng cho 3 đời tổ tiên. Tết của người Mông không thể thiếu con gà trống và bánh dày vì theo truyền thuyết, con gà trống sẽ gáy gọi thần mặt trời đem lại may mắn trong năm mới. Cách trang trí bàn thờ của người Mông khá đơn giản, nhưng không phải ai cũng làm được, bởi theo phong tục, chỉ những người đàn ông có trọng trách trong nhà mới được làm phần việc này. Phần cúng tổ tiên bắt đầu khi thầy mo hay là người trưởng của dòng họ có nhiều kinh nghiệm ngồi trước bàn thờ đọc lời khấn tổ tiên, đọc xong sẽ cắt tiết con gà và lấy lông cổ của con gà trống dán lên ô giấy vừa được trang trí.
Đọc lời khấn sẽ diễn ra thành 2 lần, lần đầu tiên sẽ chuẩn bị 3 -4 con gà cùng quả trứng gà để gọi vía của từng người trong gia đình. Khi đã luộc gà, trứng chín thì thầy mo lại ngồi tiếp vào bàn thờ cúng và vừa đọc lời khấn ,vừa xúc cơm, vừa xé thịt gà vào từng bát cơm cúng như thể hiện sự chu đáo mời tổ tiên về ăn Tết cùng vui với con cháu. Bài cúng có khi kéo dài tới 30 phút. Sau lễ cúng tổ tiên hoàn tất mới là lúc cả gia đình cùng ngồi quây quần thưởng thức bữa cơm cuối năm. Người dân tộc mông không đón giao thừa, đối với họ, tiếng gà trống gáy đầu tiên của sáng sớm mùng một là cái mốc đánh dấu một năm mới bắt đầu. Làm xong các thủ tục, thì sáng mùng hai trở đi là sẽ dành một không gian vui chơi cho các con cháu, chính là lúc các chàng trai các cô gái được mặc những bộ trang phục đẹp và lộng lẫy đến chơi tết. Ném pao và đánh tù lu là một trong những trò chơi phổ biến hay nói cách khác chính là nét đặc trưng cơ bản về phong tục tết của người dân tộc mông được truyền lại từ ông bà, tổ tiên từ xa xưa. Đây cũng là cơ hội của các chàng trai cô gái kết duyên nên vợ nên chồng.